Alles over auteursrechten

Copyright is Engels voor auteursrecht.

Wat is auteursrecht?

In het wetboek staat: “Alleen de auteur van een werk van letterkunde of kunst heeft het recht om het op welke wijze of in welke vorm ook, direct of indirect, tijdelijk of duurzaam, volledig of gedeeltelijk te reproduceren of te laten reproduceren.”

Het auteursrecht geeft de maker(s) van een werk dus het recht om te bepalen hoe, wanneer en waar het werk openbaar wordt gemaakt of gereproduceerd.

De tekst uit het wetboek is uiteraard uitgebreider en er zijn heel wat uitzonderingen. Wij zijn vooral geïnteresseerd in e-learning en auteursrechten, dus houden we het op de kenmerken die voor jou van belang zijn.

Auteursrechten zijn ingevoerd om auteurs van boeken, of de inhoud van die boeken, te beschermen. Maar ondertussen gaat het auteursrecht over alle werken van “letterkunde en kunst” die een concrete vorm hebben en origineel en oorspronkelijk zijn. Het werk draagt de stempel van de maker. Auteursrechten gelden dus op boeken, maar zeker ook op foto’s, film, muziek, meubels, logo’s, kleding, software, grafische ontwerpen, kunstwerken en zelfs lessen.

Hoe ontstaan auteursrechten?

Auteursrechten ontstaan automatisch en zijn gratis. Schrijf je een tekst, maak je een beeld… dan heb jij daar sowieso de auteursrechten over, zonder er iets extra voor te doen. Daartegenover staat wel dat de bewijslast bij jou ligt als je iemand beschuldigt van het schenden van jouw auteursrechten.

Niet alle werken zijn in hun geheel beschermd: elementen die niet origineel zijn, mogen wel vrij gebruikt worden door anderen.

Het auteursrecht is niet voor eeuwig. Het werk blijft beschermd tot 70 jaar na het overlijden van de (langstlevende) auteur. Na het overlijden gaan de rechten over op de erfgenamen, rechthebbenden of een persoon die de auteur zelf heeft aangeduid. De auteur – of de rechthebbende - kan er ook voor kiezen de auteursrechten te verkopen.

Twee rechtsvormen binnen auteursrecht

Het auteursrecht bestaat eigenlijk uit twee rechtsvormen:

• Het morele recht. Dit gaat over de relatie tussen de maker en het werk. De maker beslist wat er gebeurt met zijn werk, waar het mag getoond worden, of het mag worden aangepast… Dit deel kan niet worden overgedragen of verkocht.
• Het vermogensrecht. Hierdoor kan de maker geld verdienen met de reproductie of bewerking van het werk. Bijvoorbeeld door een licentieverlening of de verkoop van dit vermogensrecht.

Of de maker recht heeft op auteursrechten, hangt in grote mate af van de soort creatie. En nog meer van de afspraken die gemaakt werden: vaak worden de auteursrechten vastgelegd in contracten. Lees die dus goed na!

• Creëer je iets op eigen initiatief, dan heb je sowieso alle auteursrechten. Je kan de vermogensrechten overdragen of via een licentie anderen de gebruiksrechten geven.
• Creëer je iets als werknemer, dan behoud jij in principe het auteursrecht, tenzij dat schriftelijk anders is overeengekomen. Lees hiervoor je arbeidscontract of andere overeenkomst na.
• Creëer je iets in opdracht, bijvoorbeeld als onderaannemer of freelancer, dan heb je in principe alle auteursrechten over je werk, tenzij het schriftelijk anders is vastgelegd. In de praktijk staan daarover altijd afspraken in de offerte, overeenkomst of algemene voorwaarden.

Speciaal geval: software

Bij e-learning komt nogal wat software kijken en de auteursrechten daarop zijn één van die honderd-en-een uitzonderingen.

Als je software creëert in opdracht van een werkgever, gaan de rechten naar de werkgever, tenzij anders afgesproken.

Wie de software op een rechtmatige manier gebruikt mag ook:

• de software reproduceren of bewerken als dat nodig is, tenzij anders bepaald in een overeenkomst;
• een reservekopie maken;
• de software observeren, bestuderen en uittesten om vast te stellen welke ideeën en beginselen erachter zitten;
• de software reproduceren of vertalen om het compatibel te maken met andere programma’s.

Er zijn heel wat uitzonderingen. Zo is er het citaatrecht. Dat laat toe dat delen van het werk mogen worden gebruikt voor recensies of kritiek en onderwijs. Je mag er dan wel geen geld mee verdienen en bronvermelding is altijd verplicht.

Ook voor nieuwsverslaggeving geldt een uitzondering: het werk mag bijvoorbeeld in beeld komen of in een artikel verschijnen. En ook voor vertoning en gebruik in familiale kring is geen toelating nodig. Tot slot mag iedereen het werk ook parodiëren.

Je zal bij het gebruiken en creëren van beeld en geluid zeker af en toe op auteursrecht-problemen botsen.

Er zijn twee belangrijke voorwaarden om auteursrechtelijk beschermd te zijn:

• het werk moet uitgedrukt worden in een concrete vorm. Een briljant idee dat je gisterenavond in bed had, valt niet onder auteursrecht. Je moet het eerst uitwerken.
• het werk moet origineel zijn. Volgt het een duidelijk mode of technische vereisten, dan is het geen “nieuwe schepping” en dus niet origineel. Adaptaties kunnen origineel genoeg zijn om wel in aanmerking te komen, zo lang er een duidelijke “nieuwe” stempel op kleeft.

Je kan zeker afbeeldingen van het internet downloaden, als je een paar vuistregels volgt.

Gebruik je het materiaal niet voor commerciële doeleinden en zet je het niet online? Dan mag je de afbeeldingen gebruiken. Sommige beelden zijn wel extra beschermd, zoals Kuifje of het Atomium. Dat moet je controleren. Het is beleefd om de maker ergens te vermelden.

Wil je je materiaal online zetten? Dan moet je toestemming vragen/kopen of auteursrechtvrije afbeeldingen gebruiken en de bron vermelden.

TIP: in deze post lees je alles over creative commons, of auteursrechtvrij materiaal.

Bijvoorbeeld: je geeft een online les via teams, waarin je een PowerPoint toont met een foto onder auteursrecht. Dat is geen probleem. Je les was een succes, dus je gooit die als video op YouTube? In dat geval gebruik je beter een “gratis” foto, waar je de bron bij vermeldt, of je vraagt toestemming aan de maker om het beeld te gebruiken.