5. Fase 5 van het ADDIE-model: de evaluatiefase (evaluation)

Je hebt je doelpubliek geanalyseerd, leerdoelen geformuleerd en een technische analyse uitgevoerd. Daarna bepaalde je de vorm en de educatieve strategie voor je cursus en maakte je een prototype. Je ontwikkelde je cursus, bereidde lesgevers, cursisten en omgeving voor. Kortom, na de eerste vier stappen in het ADDIE-model ben je klaar om je opleiding te geven.

Maar hoe evalueer je de kwaliteit van je lesmateriaal. Wat vinden cursisten van je opleiding? En hoe weet je of je cursisten de opleiding met succes doorlopen? In de evaluatiefase maak je een analyse van de doeltreffendheid. Dit is de laatste fase in het ADDIE-model én het startpunt voor een herziening van je opleiding: je onderwijsontwerp moet je blijvend en doorlopend evalueren.

Evalueren kan je zowel formatief als summatief. 

Formatieve evaluatie 

Een formatief evaluatie geeft je een idee van de vorm van je cursus. Dit soort evaluatie voer je uit terwijl je de opleiding geeft. Het is de bedoeling  om de kwaliteit van je opleiding te beoordelen. Je kan gebruikmaken van twee evaluatievormen: een-op-een-evaluatie of panelgesprekken.

1. Een-op-een-evaluatie 

Stel je voor dat je een opleiding geeft over het gebruik van een röntgenapparaat. Daarin gebruik je een video die het gebruik van dat apparaat uitlegt. Tijdens een een-op-een-evaluatie bekijk je of die video zijn doel bereikt:

• Is de video voldoende duidelijk en begrijpen je cursisten de hoofdgedachte?
• Helpt de video om je doelstellingen te bereiken?
• Is de video relevant in je opleiding en sluit hij goed aan bij je leerstof?

1. Panelgesprekken
   Gebruik een panelgesprek om inzicht te krijgen in de activiteiten binnen je opleiding. Stel een panel samen met cursisten uit elke subgroep van je doelpubliek en stel hen de volgende vragen:
   undefinedundefinedundefinedundefinedundefinedundefined

Summatieve evaluatie 

Summatieve evaluatie gebruik je om na afloop aan te tonen dat je opleiding een positief effect had. Met andere woorden: hebben je cursisten iets bijgeleerd? Summatieve evaluatie geeft je een antwoord op de volgende vragen:

• Hoe kan je je opleiding verbeteren?
• Hoe kan je de doeltreffendheid van je opleiding verbeteren?
• Hoe toon je de waarde van je opleiding aan?

Dit evaluatiemodel is een goede leidraad om je evaluatie te structureren. Het bestaat uit vijf niveaus: reactie, leren, gedrag, resultaten en ROI (Return on Investment).

Niveau 1: reactie

Analyseer na afloop hoe je cursisten reageerden. Zowel op de cursus als de lesgever. Dat kan via een vragenlijst met een aantal stellingen die je cursisten op een schaal van een tot vijf moeten beoordelen.

Niveau 2: leren

Toets de verworven kennis en vaardigheden. Dat kan meteen na de opleiding of na verloop van tijd. Gebruik daarvoor tests en enquêtes om het resultaat te evalueren en om er een meetbare waarde aan toe te kennen. 

Niveau 3: gedrag

Hebben je cursisten hun gedrag veranderd na je opleiding? En zo ja, hoe? Gedrag is het moeilijkste te evalueren. Je wilt ook begrijpen hoe goed en hoe vaak ze hun nieuwe kennis en vaardigheden toepassen. Dat geeft je namelijk een idee over de relevantie en de motivatie om die kennis toe te passen. Maar hoe evalueer je dat dan? Door het gedrag te observeren. Bijvoorbeeld door je cursist op te volgen tijdens dagelijkse taken, of via een focusgroeptest.

Niveau 4: resultaten

In het vierde niveau evalueer je het resultaat of de impact van je opleiding. Droeg de opleiding bij tot een verbetering van de prestaties? Hebben je cursisten hun persoonlijke doelstellingen of teamdoelstellingen aangepast? En hoe dragen die bij tot de doelstellingen van de organisatie?

Niveau 5: ROI 

Op dit niveau ga je de materiële en immateriële impact van je opleiding evalueren. Hoelang duurt het vooraleer je investering in de opleiding zich terugverdient? Bijvoorbeeld doordat de productiviteit van je cursisten verhoogt.

Bepaal voor de start van de opleiding de doelstellingen. Alleen dan kan je het vierde en vijfde niveau volop hun rol in de evaluatie laten spelen. 

Nauwkeurig evalueren

Een evaluatie op de vijf niveaus is moeilijk en duur. De volgende methodes zullen de nauwkeurigheid van je resultaten opkrikken:

• Maak gebruik van een controlegroep. Bijvoorbeeld van werknemers die niet aan je opleiding deelnemen.
• Voer je evaluatie zowel voor als na je opleiding uit. Kies een eindevaluatiemoment nadat je opleiding al even achter de rug is. Je resultaten zijn dan sprekender.
• Voer je evaluatie meerdere keren uit tijdens de opleiding.

Is het evaluatiemodel de moeite waard?

Sommige organisaties beperken de evaluatie tot het eerste en tweede niveau. Dat levert hun een onvolledig beeld op: ze missen informatie over de doeltreffendheid en relevantie van de opleiding. Een volledige evaluatie uitvoeren met het model van Kirkpatrick geeft je een waardevol inzicht in je opleiding en vertelt wat je cursisten eruit halen. Als uit je evaluatie blijkt dat je training niet aan de verwachtingen voldoet, helpt je summatieve evaluatie om die te verbeteren.